Historiek De Synagoge van Brussel is de opvolger van een kleiner gebouwtje dat in 1702 werd opgericht en afgebroken is in 1956 en waar sinds 1834 de Israëlitische gemeenschap van Brussel Place de Bavière een onderkomen vond. Interessant is dat voor deze gebedsruimte in 1851 al een zesstemmig orgel besteld werd bij de firma Merklin & Schütze.
De geschiedenis van het orgel van Pierre Schyven voor de Synagoge is relatief gemakkelijk te achterhalen, al beschikken we tot op vandaag niet over het oorspronkelijke bestek.
Zo heeft het Joods Museum van Brussel twee brieven bewaard met enerzijds de offerte en anderzijds commentaren van Pierre Schyven, uit de Franckaertstraat 25 in Elsene, waarin hij onder meer de ontbrekende stemmen beschrijft die voorzien waren in zijn voorstel.
Overigens heeft het orgel weinig veranderingen ondergaan en enkele daarvan die wel doorgevoerd werden, staan beschreven in de briefwisseling van François Draps.
Tot slot is er het getuigenis van het instrument zelf dat de gegevens uit de correspondentie kan bevestigen en aanvullen.
De Synagoge telde destijds twee galerijen, waarvan de eerste doorloopt in galerijen langs het hoofdschip. Op de tweede galerij bevindt zich het orgel dat over het gewelf van het schip uitreikt. Dit feit, plus de afstand tussen het orgel en de voorzangers, heeft Pierre Schyven, zoals we later zullen zien, doen wijzen op de grote moeilijkheden die met die plaats samenhangen.
Op het einde van de 19e eeuw werd vanwege de drukte tijdens de erediensten onder de twee andere een derde galerij toegevoegd.
Een derde brief is gedateerd van 27 september 1878 (enkele dagen na de inhuldiging van de Synagoge). Pierre Schyven heeft het in de brief over de gesprekken tussen het Consistorie en hemzelf en over zijn bezorgdheid over de kwaliteit van het instrument en de staat van de werken.
Hij heeft het om te beginnen over de gesprekken die nodig geweest zijn om "tot het cijfer van achttienduizend frank te komen, het laagste cijfer dat we naar voor kunnen schuiven voor een orgel op die plaats in dat gebouw dat door de kracht van zijn stemmen de akoestische moeilijkheden van de ruimte moet overwinnen. Om die reden hebben wij de uitgaven die niet absoluut noodzakelijk waren opzij moeten schuiven."
In een tweede opmerking onderstreept Pierre Schyven dat "we tijdens de werkzaamheden op eigen risico een pneumatische machine hebben geïnstalleerd die de weerstand van de verenigde klavieren vermindert en de bewegingen na het aanraken van de klavieren een grotere spontaniteit geeft.
We brengen uw voor deze toevoeging, waarvoor we van onze andere klanten de som van duizend frank vragen en verkrijgen, geen enkele meerprijs in rekening".
Een derde aspect is van essentieel belang om een idee te krijgen van de stemmen die niet geplaatst werden. "Dezelfde ambitie om u een perfect orgel te leveren heeft ons ertoe aangezet voorlopig een achtvoets overblazende fluit in het reciet te zetten. Op de windlade van hetzelfde manuaal is nog plaats vrij voor een trompet 8' & op het manuaal van het hoofdwerk is een derde plaats vrij voor een viervoets klaroenstem.
Indien u de overblazende fluit wenst te behouden, zal u daarvoor het bedrag van duizend frank verschuldigd zijn, bovenop de overeengekomen prijs. In de tegenovergestelde hypothese zullen wij het register weer weghalen."
Een laatste punt uit de vermelde brief : "Tot slot hebben we afgesproken om voor het onderhoud van het orgel met een forfaitair abonnement te werken ten bedrage van tweehonderd frank per jaar, met de verbintenis van onzentwege om op elk verzoek het instrument te komen stemmen."
Uit dit eerste schrijven vernemen we dus de financiële redenen waarom het orgel zijn laatste drie stemmen niet heeft gekregen. Pierre Schyven laat ons echter ook weten waaraan het instrument volgens zijn aanvoelen op die plaats diende te beantwoorden.
Een andere brief van 14 november 1878 leert ons meer over de werken voor het verwezenlijken van de orgelkast.
Enerzijds bevestigt de brief het bouwjaar van het orgel en hij leert ons anderzijds dat de orgelkast hier niet veel meer dan een decoratieve functie vervult : "We hebben exact het aantal vierkante meters becijferd dat nodig is om het orgel van het gebedshuis te behuizen. Na ernstig onderzoek mag mijn officieuze schatting van gisteren als achterhaald beschouwd worden."
Vervolgens stelt hij twee prijzen voor : "1) Omkleding in rode Noorse den van eerste kwaliteit, met inbegrip van deuren en sloten, met een gewone houtdikte voor de prijs van 560 frank.
2) Idem in rode Noorse den van eerste kwaliteit, dikte 6/4 et 4/4 met inbegrip van deuren en sloten en plaatsing voor 650 frank.
Het houtwerk in de dikte 6/4 (voor 650 frank) zou definitief zijn voor de zijkanten van het orgel en al een eerste gedeelte vormen van de toekomstige uitgaven."
Het ziet ernaar uit dat het bedrag hier vooral over de zijkanten van orgel gaat en dat de toekomstige uitgaven betrekking hebben op de bovenzijde van het front die in eik gesculpteerd is. Uit ons bezoek aan het orgel blijkt dat de onderkant in den en de bovenkant in eik is uitgevoerd.
Het instrument is ten minste tussen 1907 in 1931 in onderhoud geweest bij “Maison Van Bever” a rato van drie bezoeken per jaar. Salomon Van Bever gaf het in 1915 voor een bedrag van 260 frank een kleine revisie.
De brief van 10 mei 1922 van het Huis Van Bever-François Draps over het orgel is van belang omwille van "de broodnodige werken om het functioneren van het instrument te verbeteren, tal van lekken te dichten en de ventielen van het windwerk schoon te maken en te corrigeren. Herstellen van het stootkussen van het voetklavier en nazicht van de pedalen van de combinaties.
Voor zover ze toegankelijk zijn, aanhalen van de schroeven van sluitingen, panelen, winkelhaken en mechanische stukken.
Regelen van het mechanisme van de manualen en het voetklavier.
Om de kracht van de pneumatische machine te vergroten, zal de as van de hefbomen van het hoofdwerk en het koppel verplaatst worden.
Stemmen van de registers van het orgel.
Dit werk wordt begroot op een som van veertienhonderd frank."
Het voorlaatste punt uit dit lijstje beschrijft ons de enige verandering die het orgel onderging. De rest behoort tot het domein van het onderhoud, of het moet gaan om het veranderen van de pulpeten van de windlade van het hoofdwerk en het pedaal, zoals uit onze bezoeken aan het orgel is gebleken.
Salomon Eyckmans, een andere opvolger, zal het instrument voort stemmen. We weten dat deze in 1957 werken heeft voorgesteld voor een bedrag van 80.500 frank, maar men weet niet of ze uitgevoerd werden.
Vervolgens werd het instrument onderhouden tot in het min of meer recente verleden en zijn er nog reparaties geweest aan de grote pijpen, die echter niet bepaald van grote kwaliteit getuigen.
WERKEN
Begindatum 1922
Bijzonderheden Tijdens het bezoek van het instrument merken we bepaalde ingrepen op maar die zouden niet allemaal dezelfde hand verraden
Type werkzaamheden Volgens de brief van het Huis Van Bever, François Draps, opvolger, wordt een reeks van werken aanbevolen « om het functioneren van het instrument te verbeteren » : lekken dichten en schoonmaken en afstellen van de ventielen van het windwerk. Herstellen van de stootblokken van het voetklavier en nazicht van de pedalen van de combinaties.
Voor zover ze toegankelijk zijn, aanhalen van de schroeven van sluitingen, panelen, winkelhaken en mechanische stukken.
Regelen van het mechanisme van de manualen en het voetklavier.
Om de kracht van de pneumatische machine te vergroten, zal de as van de hefbomen van het hoofdwerk en het koppel verplaatst worden.
Stemmen van de registers van het orgel.
Dit werk wordt begroot op een som van veertienhonderd frank (1.400 frs)… »
Met uitzondering van het werk aan de pneumatische machine, momenteel nog zichtbaar, gaat het bij de rest om onderhoud.
Naam van de orgelbouwer François Draps
Ligging van de werkplaats Laeken-Brussel
Bijzonderheden Er hebben werken plaatsgevonden, met zekerheid na de vorige ingreep, maar ze vallen niet te dateren, noch konden we nagaan wie ervoor instond
Type werkzaamheden We stellen eerder slordig uitgevoerd soldeerwerk vast aan de bekers van het tongwerk. Ook de pulpeten werden vervangen. Van de windladen van het hoofdwerk en het pedaal vertrekt een systeem met geperforeerde plaatjes in kunststof, die geïntegreerd zijn in een tegen de ventielkast gekleefde lat in Multiplex. De schalmstokje heeft plaats gemaakt voor een messing draad die de abstracten met hun ventielen verbindt.
Begindatum 2004
Einddatum 2006
Type werkzaamheden De fundamentele restauratie van het instrument waarvan het pijpwerk (behalve de grote houten pijpen die ter plekke werden hersteld), de windladen, de blaasbalg, de pneumatische hefbomen en een groot deel van de mechaniek werden ontmanteld en in het atelier gerestaureerd. Bij deze gelegenheid werden drie nieuwe spelen die door Pierre Schyven waren voorzien in de stijl gerealiseerd volgens de bestaande inlichtingen van de Synagoge maar ook o.a. van het orgel van de Sint-Bonifatiuskerk van Elsene.De pulpeten werden in hun oorspronkelijke toestand hersteld. Een nieuwe geluidloze motor met een traag regime werd in een geluiddempende kist geplaatst naast het orgel. Het pijpwerk dat op instorten stond meer speciaal de bassen, werden beter ondersteund door het plaatsen van supplementaire roosters.De rozet van het gebouw dat op het orgel uitgaf werd met een dubbelvenster in MDF en plexiglas op maat voorzien tijdens de werken.
Het instrument werd ingehuldigd in april 2004 met een concert dat werd uitgezonden door RTBF en de VRT met de medewerking van het koor van de Synagoge dat voor deze gelegenheid werd geleid door Dirk De Moor en door Xavier Rivera, organist en dirigent en François Houtart, organist en auteur van het project.
Naam van de orgelbouwer Guido Schumacher
Ligging van de werkplaats Baelen, België
Naam van de auteur François Houtart
DOCUMENTATIE
Type Documentatie
Auteur Pierre Schyven
Referenties Musée juif de Bruxelles, rue des Minimes, 1000 Bruxelles
27/09/1878
Type Documentatie
Auteur Pierre Schyven
Referenties Musée juif de Bruxelles, rue des Minimes, 1000 Bruxelles
14/11/1878
Type Documentatie
Auteur François Draps
Referenties Musée juif de Bruxelles, des Minimes, 1000 Bruxelles
10/05/1922
Type Documentatie
Titel Lastenbook voor de restauratie van het orgel van Pierre Schyven en inlichtingen
Auteur François Houtart
Referenties Octobre 1996 à 2006
Communauté israélite de Bruxelles
Type Orale bron
Herkomst Xavier Rivera